รู้ไหมว่า กลาสโกว์ เรนเจอร์ส, เชลซี, ฟูแลม, สเปอร์ส, ลิเวอร์พูล, เอฟเวอร์ตัน, แมนเชสเตอร์ ยูไนเต็ด, อาร์เซนอล, แอสตัน วิลลา, คริสตัล พาเลซ และดันดี ยูไนเต็ด มีอย่างหนึ่งที่เหมือนกัน คือ สนามหรืออัฒจันทร์บางส่วนของทุกสโมสรออกแบบและสร้างโดย “อาร์ชิบอลด์ ลิตช์” วิศวกรจากสกอตแลนด์ที่แฟนบอลไม่รู้จัก แต่งานของเขาสร้างรากฐานให้โลกฟุตบอลมาจนถึงทุกวันนี้
ว่ากันว่าแฟนบอล 1 ใน 3 คนในอังกฤษ เคยเข้าสนาม ยืน หรือนั่ง บนอัฒจันทร์ที่ อาร์ชิบอล ลิตช์ ออกแบบ ในยุค 1920 ดิวิชัน 1 ของอังกฤษ มี 16 ทีมจาก 22 ทีม จ้างบริษัทของลิตช์สร้างสนามฟุตบอล ไม่เท่านั้นเขายังออกแบบสนามแข่งสุนัขเกรย์ฮาวด์ และสนามแข่งรถในกรุงลอนดอนอีกด้วย ซึ่งจุดเริ่มต้นของการออกแบบสนามฟุตบอลนั้นเกิดขึ้นจากโศกนาฏกรรม ณ ที่ราบสูงของสกอตแลนด์
ปี 1896 ในวัย 31 ปี อาร์ชิบอล ลิตช์ เปิดบริษัทวิศวกรรมของตัวเอง และ 3 ปีหลังจากนั้น เขาได้รับโอกาสให้ออกแบบและก่อสร้างสนามให้สโมสรคิลมาร์น็อกในสกอตแลนด์ และตามมาด้วยสนามของกลาสโกว์ เรนเจอร์ส ทีมที่เขารักมาตั้งแต่เด็ก ในตอนนั้นเรนเจอร์สลงแข่งในสนามที่สร้างจากไม้ มีความจุแค่ 25,000 คน ซึ่งสโมสรต้องการขยายความจุและย้ายไปอยู่อีกด้านของไอบร็อกซ์ พาร์ค ลิตช์ออกแบบและก่อสร้างเสร็จในปี 1902 มีความจุ 80,000 คน จากนั้นมาไอบร็อกซ์ สเตเดียมก็เป็นบ้านของกลาสโกว์ เรนเจอร์ส มาตลอด
แต่ในเดือนเมษายน ปี 1902 ครั้งแรกที่มีแฟนบอลเข้าสนามเต็มความจุ ในเกมที่สกอตแลนด์พบกับอังกฤษที่ไอบร็อกซ์ เหตุการณ์ไม่คาดฝันก็เกิดขึ้น เมื่ออัฒจันทร์ด้านหลังประตูส่วนหนึ่งพังลง กลายเป็นหลุมตรงกลางอัฒจันทร์พยานที่เห็นเหตุการณ์บอกว่า “เหมือนมีประตูกลที่พื้นและดูดคนลงไป” แฟนบอลนับร้อยคนตกลงไปบนพื้นด้านล่าง 12 เมตร มีแฟนบอล 25 คนเสียชีวิต และเหตุการณ์นั้นเกิดขึ้นต่อหน้าต่อตาของ อาร์ชิบอลด์ ลิตช์ ที่เข้าไปชมเกมการแข่งขันอยู่ด้วย
วิธีการที่ลิตช์ใช้สร้างสนามไอบร็อกซ์ในตอนนั้นเป็นวิธีการที่ใช้กันอย่างแพร่หลาย พื้นไม้สร้างบนฐานที่ทำจากเหล็ก ซึ่งเป็นที่นิยมมากในสนามเบสบอลที่สหรัฐอเมริกา แม้จะมีผู้เสียชีวิต แต่ก็ไม่มีการดำเนินคดีกับลิตซ์ และคนที่ถูกตำหนิต่อว่าในโศกนาฏกรรมที่เกิดขึ้นคือช่างไม้ที่ใช้วัสดุต่ำกว่ามาตรฐาน และเก็บเงินสโมสรสูงเกินจริง แต่อนาคตในสายงานวิศวกรของลิตซ์อาจจะจบลง วิศวกรหนุ่มเขียนจดหมายถึงเรนเจอร์สให้จ้างเขากลับไปอีกครั้ง โดยบอกแบบตรงไปตรงมาว่า “ถ้าคุณไล่ผมออกเท่ากับคุณบอกว่าผมเป็นคนผิด” ซึ่งเรนเจอร์สก็จ้างลิตช์กลับมาทำงานอีกครั้ง และเขาตั้งใจแน่วแน่ว่าจะลบชื่อเสียงร้ายๆ ของตัวเองให้ได้
โศกนาฏกรรมที่ไอบร็อกซ์ทำให้ลิตช์ออกแบบอัฒจันทร์ขึ้นมาใหม่ที่แข็งแรงกว่าเดิม ซึ่งได้กลายเป็นรูปแบบของสนามฟุตบอลในยุคต่อมา สนามแรกที่ได้ประโยชน์จากการออกแบบใหม่ของลิตช์คือ คราเวน คอตเทจ ของฟูแลม และสแตมฟอร์ด บริดจ์ ของเชลซี ในปี 1905 เขาเลือกสร้างสนามฟุตบอลโดยเน้นการใช้งานมากกว่าความสวยงาม และมีราคาไม่สูงจนเกินไป ชื่อเสียงของลิตช์โด่งดังมากขึ้นเรื่อยๆ ในหมู่สโมสรฟุตบอล
เมื่อเศรษฐกิจของกลาสโกว์ย่ำแย่ลง ลิตช์ตัดสินใจย้ายมาลิเวอร์พูล สร้างอัฒจันทร์ให้เอฟเวอร์ตันที่กูดิสัน พาร์ค ทำให้ทอฟฟี่สีน้ำเงินเป็นเจ้าของสนามแรกบนเกาะอังกฤษที่มีอัฒจันทร์สองชั้นรายล้อมทั้ง 4 ด้าน ซึ่ง 3 ด้านเป็นผลงานการสร้างของลิตช์ นอกจากนี้วิศกรจากสกอตแลนด์ยังเป็นคนออกแบบและสร้างเมนสแตนด์ให้ลิเวอร์พูลอีกด้วย ไม่เท่านั้นเขายังเป็นคนออกแบบและสร้าง โอลด์ แทรฟฟอร์ด สนามของแมนเชสเตอร์ ยูไนเต็ด ซึ่งว่ากันว่าเป็นสนามฟุตบอลแห่งศตวรรษที่ 20 แห่งแรกของสหราชอาณาจักร
โรงละครแห่งความฝันเปิดใช้งานในปี 1910 นักข่าวของ Sporting Chronicle บรรยายถึงโอลด์ แทรฟฟอร์ด ว่า “สนามที่สวย กว้างขวาง และเป็นสนามที่น่าจดจำที่สุดที่ผมเคยเห็น ในฐานะสนามฟุตบอล มันไร้เทียมทาน” หลังจากแมนเชสเตอร์ ยูไนเต็ด ลิตซ์สร้างอัฒจันทร์ให้สเปอร์สที่ไวท์ฮาร์ทเลน รวมทั้งไฮบิวรีของอาร์เซนอล และแอสตัน วิลลา สุดท้ายลิตช์กลับมาทำงานที่ไอบร็อกซ์อีกครั้ง 3 ทศวรรษหลังจากโศกนาฏกกรรม อาร์ชิบอลด์ ลิตซ์ เห็นแฟนบอลยืนดูฟุตบอลด้วยความสนุกสนานและปลอดภัยบนอัฒจันทร์ที่เขาออกแบบ
ลิตช์เกษียณตัวเองในปี 1936 และเสียชีวิตลง 2 วันก่อนหน้าวันเกิดวัย 74 ปีของตัวเอง ในเดือนเมษายน ปี 1939 การจากไปของลิตช์ไม่ได้รับความสนใจจากสาธารณะชนเท่าไรนัก ไม่มีหนังสือพิมพ์เอ่ยถึงเขา ไม่มีใครเอ่ยถึงการสร้างสนามฟุตบอลของเขา
สนามฟุตบอล 6 จาก 8 สนามที่ใช้แข่งขันฟุตบอลโลกปี 1966 ที่อังกฤษ เป็นผลงานการออกแบบและสร้างของ อาร์ชิบอลด์ ลิตช์ เมื่อเวลาผ่านไป สนามบอลก็ต้องปรับปรุงไปเรื่อยๆ งานของลิตช์ที่สร้างไว้ถูกปรับปรุงใหม่ ถูกรื้อและสร้างใหม่ เพื่ออัฒจันทร์ที่ใหญ่ขึ้น แข็งแรงขึ้น และมีความจุมากขึ้น แต่ยังมี 3 สนามที่มีงานดั้งเดิมของลิตช์อยู่ คือ จอห์นนี เฮย์ สแตนด์ ของฟูแลม, นอร์ธสแตนด์ ของดันดี ยูไนเต็ด และเซาท์สแตนด์ ของพอร์ธมัส
อาร์ชิบอลด์ ลิตช์ ชายผู้สร้างบ้านให้ฟุตบอล
อัพเดตเรื่องราวเกี่ยวกับกีฬา ติดตาม PlayNowThailand.com ที่เฟสบุ๊ค, ทวิตเตอร์ และอินสตาแกรม
